Do Muzeum Zamkowego w Malborku trafił bursztynowy ołtarzyk. Unikat wart jest ok. 1,3 mln zł!

Spotkanie cieszyło się dużym zainteresowaniem mediów z całego regionu oraz środowiska działającego na rzecz kultury Malborka i promocji dziedzictwa związanego z zamkiem malborskim.

Zauważyli eksponat na targach sztuki

Po raz pierwszy eksponat, o którym mowa został zauważony przez pracowników Działu Sztuki i Rzemiosła Artystycznego Muzeum Zamkowego w Malborku na targach sztuki TEFAF w Maastricht w czerwcu 2022 roku. Po tym okresie rozpoczęto starania o zakup eksponatu i włączenie go do zbiorów zamkowej kolekcji bursztynu. Uroczysta prezentacja odbyła się w Sali Narożnej Zamku Średniego w obecności dra Jarosława Sellina, Sekretarza stanu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków, Dyrektora Muzeum – Janusza Trupindy, burmistrza – Marka Charzewskiego, wicestarosty – Waldemara Lamkowskiego oraz przybyłych gości. 

Jarosław Sellin podkreślił, że Muzeum Zamkowe w Malborku powstałe 1961 r., nie posiadało przedwojennych kolekcji, rozpoczęto więc gromadzenie od podstaw, w tym obiektów z bursztynu, które stały się rozpoznawalnym elementem zamku, a działalność muzeum kojarzono właśnie z nimi. 

– Ulokowanie tego typu zbiorów w Malborku nie było przypadkowe, nawiązano w ten sposób do historii tego terenu, gdzie w okresie neolitu istniały pracownie bursztynnicze, w czasach rzymskich przebiegał szlak bursztynowy, natomiast w średniowieczu materiał ten, stał się jednym z ważniejszych przedmiotów handlu w państwie zakonu krzyżackiego, a na samym zamku wyroby bursztynowe stanowiły elementy wyposażenia, mówił Jarosław Sellin, wiceminister kultury. - Wspominał również, że Malborska kolekcja bursztynu liczy blisko dwa tysiące obiektów, a poprzez ich charakter jest ona zaliczana do najcenniejszych na świecie, obok Palazzo Pitti we Florencji, Victoria & Albert Museum w Londynie, Staatliche Kunstsammlungen w Dreźnie, Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, czy Zamku Rosenborg w Kopenhadze. Trzon zborów stanowią jednak arcydzieła sztuki bursztynniczej XVII i połowy XVIII w. pośród których dominował warsztat gdański. Nowy zabytek jest unikatowy na skalę światową. Drugim w zbiorach publicznych tej wielkości obiektem o wysokiej klasie artystycznej.

- Ołtarzyk mierzy 60 cm wysokości, składa się z trzech części: mensy, nastawy oraz krzyża – omawiała eksponat Katarzyna Kita, opiekun Kolekcji Bursztynu Muzeum Zamkowego. - Zastosowano tu także typową dla tego okresu formę konstrukcji o drewnianym szkielecie, umożliwiającą wykonywanie obiektów o znacznie większych gabarytach. Interesującym jest również drewniane etui z epoki w formie szafki powtarzającej kształt krucyfiksu, o ozdobnej oprawie – z zewnątrz obłożone garbowaną skórą, wewnątrz bordowym aksamitem. Zakup ołtarza to koszt 290 tys. euro. W większości fundusze pochodziły ze środków MKiDN.

Popis umiejętności gdańskich mistrzów

Bursztynowy ołtarzyk w formie krucyfiksu, wykonany w warsztacie gdańskim, pochodzi z ok. 1670 r. Jest dekorowany plakietkami bardzo misternie rzeźbionymi z kości słoniowej, która wówczas była artystycznym materiałem luksusowym. Nawiązują one do Męki Pańskiej (Niesienie krzyża, Biczowanie, Modlitwa w Ogrójcu, Salvator Mundi), wizerunków świętych męczennic – św. Barbary i św. Katarzyny oraz rzeźbami wykonanymi w tym samym materiale (św. Piotr i Paweł, aniołki, Chrystus Ukrzyżowany). Wewnątrz mensy ołtarzyka umieszczona jest figura Chrystusa wykonana w bursztynie. Ołtarz wyróżnia się klasą wykonania, bogatym programem ikonograficznym (motywy pasyjne), kompletnością oraz jakością użytych materiałów i ich obróbki. Zastosowano w nim wysokiej jakości bursztyn przejrzysty czerwony w partiach rzeźbiarskich, który kontrastuje z matową bursztynową okładziną. Obiekt uzupełniono o elementy z kości słoniowej, materiał, który był powszechnie używany od poł. XVII w.

Podczas dyskusji zwrócono uwagę na gdańskie pochodzenie dzieła oraz fakt, iż niewiele takich dzieł zachowało się w połączeniu drewnianych elementów, które często ginęły bądź zostawały zniszczone w wyniku zawirowań historycznych. 

Katarzyna Kita dodaje jeszcze, że ołtarze w tak dobrym stanie i bogactwie formy są rzadkością; podobnych rozmiarów obiekty znajdują się na zamku Weißenfels są to zbiory prywatne hrabiego Schönborn oraz w Museo degli Argenti we Florencji (kolekcja Medyceuszy). Wedle posiadanej dziś wiedzy znany jest jeszcze jeden przykład zachowanego futerału wraz z ołtarzem znajdujący się w Kunsthalle Würth w Schwäbisch Hall. Zakupiony do kolekcji Muzeum Zamkowego w Malborku ołtarz jest drugim tego typu w zbiorach publicznych. Od dnia wczorajszego eksponat można zobaczyć w jednej z sal zamkowych, zawierającej kolekcję artystyczną dzieł/przedmiotów wykonanych z bursztynu. Dodajmy, że wystawa ta jest czynne od poniedziałku do niedzieli w godzinach 9.00 – 16.00.

Paulina Filipowicz

Fot. Wawrzyniec Mocny